آیا حضرت علی اکبر(ع)ا ازدواج کرده بودد؟1
حضرت ابالفضل(ع) و حضرت علی اکبر(ع) در کربلا چند سال داشتند؟ آیا ازدواج کرده بودند؟ با چه قبیله ای، اسم همسر و فرزندان آن بزرگواران چه بود؟ آیا در کربلا حضور داشتند؟
حضرت ابوالفضل العباس(ع)، با لبابه دختر عبیدالله بن عباس، پسر عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، ازدواج نمود. (ابوعبدالله المصعب بن عبدالله بن المصعب الزبیری، نسب قریش، دارالمعارف للطباعه و النشر، 1953 م، ج1، ص 79؛ المحبّر، ابو جعفر محمد بن حبیب البغدادی، بیروت، منشورات دار الافاق الجدیده؛ بی تا، ج 1، ص 44 )لبابه، از بانوان بزرگ زمان خویش بود و در فضایی آکنده از نور و قرآن و مالامال از عطر روح نواز محبت به خاندان وحی، دیده به جهان گشوده و در سایه سار «قرآن و عترت» تربیت یافته بود. مادر لبابه، ام حکیم جویری دختر خالد بن قرظ کنانی است. (عبدالرزاق المقرم، العباس(ع)، نجف، مطبعة الحیدریه، بی تا، ص195)
تاریخ ازدواج: تاریخ ازدواج چندان مشخص نیست اما از سن فرزندان حضرت عباس(ع) می توان حدس زد که ازدواج او بین سال های 40 تا 45 هجری صورت گرفته و اینکه سن او هنگام ازدواج بیست سال بوده است، (حسین عماد زاده، زندگانی قمر بنیهاشم، اول، کتابفروشی اسلامیه، 1322 شمسی، ص 26).
فرزندان حضرت: ثمره این پیوند فرزندانی به نام های عبیدالله، فضل، حسن، قاسم و یک دختر بود. (عبدالرزاق المقرم، العباس(ع)، نجف، مطبعة الحیدریه، بی تا، ص 195) اما بین تاریخ نگاران در تعداد آنها اختلاف نظر وجود دارد.
برخی، حضرت عباس(ع) را صاحب دو فرزند به نام های عبیدالله و فضل دانسته اند(السید عبدالمجید الحائری، ذخیرة الدارین، نجف، مطبعة المرتضویة، 1345 ق، ج 1، ص 145؛ وسیله الدارین، ص 278) و برخی دیگرعبیدالله، حسن و قاسم(بطل العلقمی، ج 3، ص 429)و برخی نیز عبیدالله و محمد را فرزندان او بر شمرده اند.
پس از شهادت حضرت عباس(ع) و فرزندان او در کربلا، لبابه به عقد زید بن الحسن(ع) «فرزند امام مجتبی(ع)» در آمد و از او صاحب دختری به نام نفیسه گردید.
سن حضرت هنگام شهادت: حضرت ابوالفضل العباس در سال 26 ه.ق به دنیا آمد(بحارالانوار، ج 45، ص 39). ودر دهم محرم سال 61 هجری قمری به شهادت رسیدند لذا سن آن بزرگوار در روز عاشورا باید 34 یا 35 سال باشد.
آیا در کربلا فرزندان حضرت حضور داشتند؟عده ای از مورخان نوشته اند که عباس بن علی(ع) در کربلا خانواده خود را به همراه برده بود و در خیمه ای مجزا اسکان داده بود. و در روز عاشورا ابتدا دو فرزند خود را به میدان فرستاد و هر دو به شهادت رسیدند. آن گاه خود به میدان و یا به طرف شریعه فرات رفت. و برخی دیگر از مورخان معتقدند که فرزندان عباس بن علی(ع) در مدینه بودند و در کربلا حضور نداشتند. قول اخیر مشهورتر و صحیح تر می باشد.
حضرت علی اکبر (علیه السلام)
سن حضرت: مرحوم مقرّم می نویسد: علی اکبر در روز یازدهم شعبان(انیس الشیعه، سید محمدعبدالحسین هندی کربلائی) سال 33هجری- دو سال قبل از کشته شدن عثمان(الحدایق الوردیه) به دنیا آمد. و این موافق است با قول ابن ادریس(ره) در «سرائر» که فرموده: حضرت علی اکبر در خلافت عثمان چشم به دنیا گشود.
پس در روز عاشورا آن بزرگوار 27ساله بوده و تایید می شود به اتفاق مورّخین و علماء علم نسب که حضرت علی اکبر از امام سجّاد (ع) بزرگتر بوده، و امام سجّاد (ع) در روز عاشورا 23سال داشته اند، و اینکه بعضی سن آن جناب را 17یا 19سال نقل کرده اند، با این اتفاق مغایر است، مضافاً بر اینکه شاهدی بر قول خود ندارند. (زندگانی قمر بنی هاشم و علی اکبر، مقرم، ص 12)
ابن شهر آشوب (ره) می نویسد: علی اکبر هیجده سال داشت، و گفته شده 25سال بوده است.( مناقب: 4/ 109)
محدّث قمی (ره) گوید: در سن علی اکبر اختلافی عظیم است،ابن شهر آشوب و محمّد بن ابی طالب گویند؛ 18ساله بوده، و شیخ مفید او را 19ساله دانسته( ارشاد 2/ 109)، بنابراین از امام زین العابدین (ع) کوچک تر بوده است. و بعضی گویند 25ساله بوده و غیر از این هم گفته اند. پس علی اکبر از برادرش امام سجاد (ع) بزرگتر بود و این اصلح و اشهر اقوال است. از شیخ اجل ابن ادریس در خاتمه کتاب حج نقل می کند که حضرت علی اکبر بزرگتر بوده، و آن جناب در زمان خلافت عثمان متولد شده است، و از جدّش امیرالمؤمنین(ع) روایت کرده است، و شعراء در مدح او اشعار سروده اند.
ابن ادریس در رد کسانی که می گویند علی اکبر کوچک تر بوده مینویسد: در این باب باید به خبرۀ این فن که علماء نسب و تاریخ و اخبارند، مانند زبیر بن بکار رجوع نمود، و نام جمعی را می برد که همگی علی اکبر (ع) را بزرگتر می دانند و بر این قول اتفاق دارند.
مرحوم ملا هاشم می نویسد: آن حضرت 25ساله بوده که دو سال از حضرت زین العابدین(ع) بزرگتر بوده، و احتمالاً این قول اقوی می باشد.
مرحوم مقرّم و بسیاری از مورّخین نقل کرده اند:که حضرت علی اکبر(ع) از امام سجاد(ع) بزرگتر است. (زندگانی قمر بنی هاشم و علی اکبر، مقرم ،ص 356)
عدّه ای چون شیخ مفید(ره) در « ارشاد» و طبرسی(ره) در«اعلام الوری» می گویند: امام سجّاد (ع) بزرگتر بوده بدون اینکه شاهدی بیاورند.(زندگانی قمر بنی هاشم و علی اکبر، مقرم، ص 16-20).
ازدواج حضرت علی اکبر(ع) و فرزندان آن بزرگوار: اگر بگوییم آن جناب هنگام شهادت 25سال یا بیشتر داشتند حتماً ازدواج کرده بودند، چون این بزرگوار تارک این سنّت عظیمه نخواهند بود. در حدیثی «کافی» و «تهذیب» و «قرب الاسناد» روایت نموده اند که بزنطی از حضرت رضا (ع) سئوال کرد: آیا می شود زنی را با امّ ولد پدر آن زن تزویج نمود؟ فرمودند: بلی، گفت: به ما خبر رسیده که حضرت سجّاد (ع) چنین نمودند؟ یعنی دختر امام حسن مجتبی(ع) و کنیز امّ ولد آن حضرت را تزویج نمودند.
امام رضا(ع) فرمودند: چنین نیست بلکه حضرت سجّاد(ع) دختر امام حسن(ع)، و نیز امّ ولد از حضرت علی اکبر(ع) که در کربلا شهید شده بود را تزویج نمودند. وسائل العرب: 10/111 ، مجمع البحرین: 6/127، مصباح/619).
همچنین با توجه به زیارتنامههای حضرت به نظر میرسد که ایشان نیز دارای اهل و عیال بودهاند. زیارت نامه ایشان اینگونه است: صلى الله علیک و على عترتک و اهل بیتک و آبائک و ابنائک.(کامل الزیارات/239ب 79 زیارت 18)، همچنین سفارش امام صادق (ع) به ابو حمزه ثمالى که فرمود: چون به قبر حضرت رسیدی، «ضع خدک على القبر! و قل: صلى الله علیک یا ابا الحسن!» که با توجه به این فراز، ایشان فرزندى به نام حسن داشته است.به علاوه بنا بر برخى روایات، نظیر روایت «احمد بن نصر بزنطی»، حضرت على اکبر(ع)، ام ولد (کنیز) داشته است و از او صاحب فرزند بوده است. هرچند برخى از علماى انساب تصریح کردهاند که از آن بزرگوار اولادى نمانده و نسل امام حسین(ع) تنها از طریق امام چهارم حضرت سجاد(ع) ادامه پیدا کرده است.
منبع: پرسمان دانشجویی
قول مشهور درباره حضرت علی اکبر علیه السلام این است که ایشان ازدواج نموده اند و دارای فرزندانی نیز بوده اند. در اینکه نام فرزندان و همسر آن بزرگوار چه بوده حقیر مطلب و یا سندی بدست نیاورده ام و اگر دوستان از آن مطلع اند به ما اطلاع دهند ولی با توجه به زیارتنامه*های حضرت،این امر تایید می شود که ایشان نیز دارای اهل و عیال بوده*اند. زیارت نامه ایشان اینگونه است: صلى الله علیک و على عترتک و اهل بیتک و آبائک و ابنائک.(کامل الزیارات/239ب 79 زیارت 18)، همچنین سفارش امام صادق علیه السلام به ابو حمزه ثمالى که فرمود: چون به قبر حضرت رسیدی، «ضع خدک على القبر! و قل: صلى الله علیک یا ابا الحسن!» که با توجه به این فراز، ایشان فرزندى به نام حسن داشته است.به علاوه بنا بر برخى روایات، نظیر روایت «احمد بن نصر بزنطی»، حضرت على اکبرعلیه السلام ام ولد (کنیز) داشته است و از او صاحب فرزند بوده است. هرچند برخى از علماى انساب تصریح کرده*اند که از آن بزرگوار اولادى نمانده و نسل امام حسین علیه السلام تنها از طریق امام چهارم حضرت سجاد علیه السلام ادامه پیدا کرده است.
علی اکبر و همسر و فرزند
طبق روایات معتبره امام سجاد علیهالسلام در کربلا دارای همسر و فرزند بوده و امام باقر علیهالسلام در آن هنگام چهار سال داشته و در سفر کربلا و کوفه و شام همراه پدر و سایر بستگان بوده است. بنابراین بسیار بعید به نظر میرسد که امام حسین علیهالسلام برای امام سجاد علیهالسلام که کوچکتر است همسر اختیار کرده باشد ولی برای علی اکبر که از نظر سنی بزرگتر است همسر انتخاب نکرده باشد.
تستری مینویسد: «و اما عدم تزوجه فغیر معلوم کعدم صیرورته ذا ولد...» " 1 " (ازدواج نکردن و فرزند نداشتن حضرت علی اکبر معلوم نیست)
شاید منظور تستری آن باشد که حضرت علی اکبر به احتمال بسیار قوی ازدواج نموده و فرزند نیز داشته است، و برای تقویت این احتمال به یک روایت از فروغ کافی استدلال میکند:
علی بن ابراهیم عن ابیه عن احمد بن ابینصر عن ابیالحسن الرضا علیهالسلام قال سالته عن الرجل یتزوج
پاورقی
"1" قاموس الرجال، ج 6، ص 461
المراة و یتزوج امولد ابیها فقال لا بأس بذلک فقلت له بلغنا عن ابیک ان علی بن الحسین علیهالسلام تزوج ابنة الحسن بن علی علیهالسلام و امولد الحسن علیهالسلام و ذلک ان رجلا من اصحابنا سالنی ان اسالک عنها فقال لیس هکذا انما تزوج علی بن الحسین ابنة الحسن و امولد لعلی بن الحسین المقتول عندکم " 1 ".
احمد بن ابینصر میگوید که از امام رضا علیهالسلام سؤال کردم: مردی که با زنی ازدواج کرد، آیا میتواند با امولد پدر آن زن نیز ازدواج کند؟ امام رضا علیهالسلام فرموده: بله میتواند، اشکال ندارد. گفتم: از قول پدرتان به ما گفتهاند که علی بن الحسین علیهالسلام با دختر امام حسین علیهالسلام و امولد او ازدواج کرده است و این مسئله را از من سؤال کردهاند تا از شما بپرسم: آیا چنین بوده است؟ امام رضا علیهالسلام فرمود: این طور نیست بلکه علی بن الحسین با دختر امام حسن و امولد علی بن الحسین شهید کربلا ازدواج نموده است.
مقرم مینویسد: این حدیث شاهد صریح و خوبی بر ازدواج علی اکبر میباشد و همسرش جاریهای بوده که برای او فرزند نیز آورده است، زیرا امولد به کنیزی میگویند که از صاحبش فرزندی بیاورد " 2 ".
علاوه بر اینها در زیارتی از امام حسین علیهالسلام که
پاورقی
________________________________________
1- محمد بن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی، فروغ کافی، ج 5، ص 361
2- علی اکبر، ص 14
ابوحمزهی ثمالی آن را از امام صادق علیهالسلام روایت کرده است، وقتی به زیارت حضرت علی اکبر میرسد، از او با کنیهی «ابوالحسن» یاد میکند و میفرماید:
ضع خدک علی القبر و قل صلی الله علیک یا اباالحسن ثلاثا... " 1 ".
گونهات را بر قبر بگذار و سه بار بگو درود خدا بر تو ای ابوالحسن...
داشتن کنیهی ابوالحسن دو احتمال را مطرح میسازد: یکی اینکه اگر او فرزنددار شد، اسمش را حسن خواهد گذاشت؛ دوم اینکه فرزندی به نام حسن دارد. با ضمیمه کردن کنیه با روایت امام رضا علیهالسلام و بخشی از زیارتنامهی مذکور که خواهد آمد، احتمال دوم تقویت میشود.
به این بخش از زیارتنامه نیز توجه کنید:
صلی الله علیک و علی عترتک و اهل بیتک و آبائک و آبنائک و امهاتک الاخیار الابرار الذین اذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا " 2 ".
درود خدا بر تو و بر عترت و اهل بیت تو و بر پدران و فرزندان و مادران نیک سرشت و پاک نهاد تو! آنان که خداوند بدی را از وجودشان دور ساخته و آنان را از لوث هر پلیدی و ناهنجاری تطهیر ساخته است.
پاورقی
________________________________________
1- ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه، کامل الزیارات، ص 239 2- همان مدرک، ص 240
این شواهد و قراین، همسر و فرزند داشتن حضرت علی اکبر را تأیید میکند، اما به احتمال زیاد فرزند یا فرزندان او به ثمر نرسیدند و نسلی از او باقی نماند، و این احتمال را گفتار مورخان و دانشمندان علم رجال تأیید مینماید.
ابنشهر آشوب مینویسد: اتفاق مورخان و نسب شناسان و دانشمندان رجال بر این است که از حضرت علی اکبر هیچ نسلی باقی نمانده و نسل امام حسین علیهالسلام از پسرش زین العابدین و دو دخترش سکینه و فاطمه باقی مانده است " 1 ".
به عقیدهی اربلی نسل امام حسین علیهالسلام از علی بن الحسین اوسط زین العابدین باقی مانده است " 2 ".
یعقوبی مینویسد یکی از فرزندان امام حسین علیهالسلام که در کربلا شهید شده علی اکبر است... «و لا بقیة له» " 3 " (و نسلی از او باقی نمانده است).
مقرم مینویسد: اگرچه آن زیارتنامه برای علی اکبر شهید همسر و فرزند اثبات میکند ولی «کان عقبه منقطع الاخر» (نسل او منقطع است) " 4 ".
پاورقی
________________________________________
1-مناقب آل ابیطالب، ج 257،3
2- کشف الغمه فی معرفة الائمة، ج 2، ص 214
3- تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 246
4-علی اکبر، ص 15
*((به نقل از سایت راسخون))*
در باره این که حضرت علی اکبر (ع) همسر و فرزندی داشته یا خیر، دو نظر وجود دارد. برخی گفته اند که ایشان دارای فرزند نبود. اینان در باره همسر وی سخنی نگفته اند، اما بر اساس دلایلی؛ مانند این فراز از زیارت حضرت علی اکبر (ع): «...صلّى الله علیک یا أبا الحسن ثلاثا...»، می توان احتمال داد که ایشان دارای فرزند بوده. البته با جست و جوهایی که انجام شد، نام و مشخصات دقیق همسر آن حضرت به دست نیامد.
پدر گرامی حضرت علی اکبر (ع) [1] ، امام حسین بن علی بن ابی طالب (ع) و مادر محترمه اش لیلی، دختر ابو مرّة بن عروة بن مسعود ثقفی است. [2]
او از طایفه خوش نام و شریف بنی هاشم بود، که به پیامبر اسلام (ص)، حضرت فاطمه زهرا (س)، امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (ع) و امام حسین (ع) نسبت دارد.
علی اکبر (ع) در ماجرای عاشورا حضور فعال داشت و در تمام حالات در کنار پدرش امام حسین (ع) بود و با دشمنانش به سختی مبارزه می کرد. وی نخستین شهید بنی هاشم و آل ابی طالب در روز عاشورا بود. [3]
در باره این که حضرت علی اکبر (ع) همسر و فرزندی داشته یا خیر، دو نظر وجود دارد:
اول. برخی گفته اند که ایشان دارای فرزند نبود. اینان در باره همسر وی سخنی نگفته اند. [4]
دوم. بر اساس دلایلی که وجود دارد، گروهی دیگر وجود زن و فرزند را برای آن جناب ثابت کرده اند. برخی از این دلایل عبارت اند از:
1. در زیارتی که ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع) درباره حضرت علی اکبر (ع) نقل کرده، عباراتی وجود دارد که نشان دهنده این است که علی اکبر (ع) دارای فرزند بوده است؛ مانند این فراز:«...صلّى الله علیک یا أبا الحسن ثلاثا...». [5] و یا: « صلى الله علیک و على عترتک و أهل بیتک و آبائک و أبنائک و أمهاتک الأخیار الأبرار الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»؛ که در این زمینه باید گفت: گرچه فراز اول را به تنهایی نمی توان دلیل قانع کننده ای برای اثبات وجود فرزندی برای ایشان دانست، اما فراز دوم قطعا نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) دارای خانواده و فرزندانی بوده است؛ زیرا کلمه «ابنائک» جمع است و نیز کلمه «عترتک» که عترت هرکسی ذرّیه و فرزندان او محسوب می شود.
2. بزنطى می گوید: از حضرت امام رضا (ع) پرسیدم: آیا کسی می تواند با زن و با کنیزى که از پدرش فرزند دار شده، ازدواج کند؟ آن حضرت فرمود: اشکالى ندارد. گفتم: از پدرت شنیدم که فرمود امام سجاد (ع) علاوه بر ازدواج با دختر امام حسن (ع) با ام ولد (کنیز صاحب فرزند) ایشان نیز ازدواج کرد... .امام در پاسخ فرمود: این طور که گفتى نیست؛ امام سجاد (ع) با دختر امام حسن (ع) ازدواج کرد و نیز با ام ولد (کنیزِ صاحب فرزند) برادرش على بن الحسین که در کربلا کشته شد، نیز ازدواج نمود. [6]
از جهت سندی، شخصیت های موجود در سند این روایت ثقه هستند [7] و از لحاظ محتوا این روایت نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) فرزندی از یک کنیز داشته است.
پس، طبق بیان فوق، حضرت علی اکبر (ع) دارای همسر و فرزند بوده، امّا با تحقیقی که انجام شد به نام و مشخصات دقیق همسر آن حضرت دست نیافتیم.
[1] برای آگاهی از تاریخ ولادت حضرت علی اکبر (ع) به نمایه «تاریخ ولادت حضرت علی اکبر(ع)»، سؤال 5660 (سایت: 5889) مراجعه شود.
[2] طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج 5، ص 446، دار التراث، بیروت، چاپ دوم، 1387/1967؛ یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب، تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 246 و 247، دار صادر، بیروت، بی تا.
[3] الاعلام، ج 4، ص 277؛ بلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر، انساب الاشراف، ج 3، ص 200، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1417ق؛ تاریخ الطبری، ج 5، ص 446؛ کوفی، أبو محمد أحمد بن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 115 (پاورقی)، دارالأضواء، بیروت، چاپ اول، 1411ق.
[4] تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 246؛ مقریزی، تقى الدین أحمد بن على، إمتاع الأسماع، ج 5، ص 365، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1420ق؛ تاریخ الطبری، ج 11، ص 520؛ هاشمی بصری، محمد بن سعد بن منیع، الطبقات الکبری، ج 5، ص 163، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ اصفهانی، ابو الفرج على بن الحسین، مقاتل الطالبیین، ص 86، دار المعرفة، بیروت، بی تا.
[5] ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص 240، انتشارات مرتضویه، نجف، 1356ق.
[6] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 46، ص 163 و 164، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.
[7] در سند این روایت، ابن عیسی معروف به ابی عقیل عمانی و بزنطی قرار دارند که هر دو ثقه هستند و به روایاتشان اعتماد می شود. (ابن أبی عقیل العمانی، الحسن بن علی بن أبی عقیل الحذّاء، حیاة ابن ابی عقیل و فقهه، ص 18، مرکز معجم فقهی، قم، چاپ اول، 1413ق؛ طوسی، أبو جعفر محمد بن الحسن، الفهرست، ص 54 و 194، المکتبة الرضویة، نجف اشرف؛ خوئی، سید أبو القاسم، معجم رجال الحدیث، ج 6، ص 25 – 27؛ عده ای از دانشمندان، تأریخ الفقهاء و الرواة، الوسائل، ج 30، ص 309، جمع آوری شده از برنامه های جامع فقه اهل بیت مؤسسات تحقیقات کامپیوتری نور، قم).
در ابتدا باید خدمت شما عرض نمائیم که در باره سن حضرت علی اکبر (ع) در بین علما اختلاف است[1]بعضی معتقدند سن آن حضرت 19 سال که در این صورت باید از امام سجاد (ع) کوچک تر بوده باشد، بعضی معتقدند 23 سال وعده ای دیگر 25 سال را برای آن حضرت را در نظر گرفته اند و هر یک برای خود استدلالی دارند اما شاید قضیه بدین صورت است که برایتان بیان می داریم؛ در کتاب زندگانی امام حسین (ع)[2] این طور بیان شده است که مرحوم محدث قمی در کتاب نفس المهموم جملاتی از زیارتنامه ای را که ابو حمزه ثمالی از امام صادق (ع) روایت کرده که از آن استفاده می شود علی ابن الحسین (ع) شهید در کربلا زن و فرزند داشته و آن جملات این گونه است که امام صادق (ع) در زیارت نامه آن جناب فرموده است صلی الله علیک و علی عترتک و اهل بیتک وآبائک و ابنائک، از این می فهمیم که آقا حضرت علی اکبر(ع) ازدواج کرده بوده است و زن و فرزند داشته است و در کربلا در رکاب پدر بزرگوارشان به شهادت رسیدند، خدا بهتر می داند. |